Devastacija crnogorskih manastira: Starčevo i Ždrebaonik

Manastir Ždreba(o)nik

Izvorni naziv za manastir je: Ždrebanik. Sami izraz se nadovezuje na slovensku riječ – »ždrebje«, koja označava: plodnu zemlju – čiji dio je bio pośed manastirski). Manastiru je vremenom promijenjeno izvorno ime – dodatkom jednog slova. Međutijem, kako »tamo oni« na svakoji mogući način, svakoji »krš-na-krš« po Crnoj Gori, »mora(j)u proglasit« da je iz doba njihovijeh Nemanjića- i da, ama baš sve, naravno liše Svetog Vladimira Dukljanskog jer je to prosto – nemoguće, na našijem prostorima, »počinje« š njima – tako i u ovom slučaju »tvrde«: da je manastir dobio ime jer je ovđe, čoče, bio pašnjak te »blagorodne« dinastije i da su isti tu tobož uzgajali konje (ždrebad).

Dodaju i da je ovđe navodno živjela (čak bila udata) sestra onoga što »nema-de-ima-nja« i da su na ovom mjestu izgradili manastir »istovremeno« kad i Manastir Moraču. Sve im je to »u skladu« sa nametnutom, ali, kâ i u nebrojeno drugijeh primjera(h), naučno nedokazivom – »tamo njihovom istorijskom istinom«.

Posvjećen Svetom Arhanđelu Mihailu, manastir Ždreba(o)nik podignut je 1818. godine, na temeljima većeg i starijeg hrama. Izgrađen je kâ jednostavna jednobrodna građevina sa polukružnom apsidom i kampanjelom-zvonikom na preslicu. Građen je od dobro obrađenog i kvalitetnog kamena slaganog u djelimično pravilne slogove. Način-stil gradnje je tradicionalan i u skladu sa vremenom gradnje. Osvještâ ga je mitropolit cetinjski Petar I Petrović Njegoš. Polovinom XIX stoljeća izgrađeni su konak (istočno) i jedna prizemna zgrada izdužene osnove (zapadno). U manastiru je bila monaško-bogoslovska škola. Nekoliko puta je paljen i pljačkan, a 1876. godine, razorili su ga Turci. Na zapadnoj strani je 1926. godine, dozidana priprata nad kojom je izgrađen zvonik kvadratne osnove.

Nije pošteđen ni u II svjetskom ratu. Manastirska crkva sanirana je sredinom 80-tih godina XX stoljeća. Od 1991. godine, nažalost – počinje se sa izvođenjem silnijeh i naopakijeh građevinskih radova. Postoji prijedlog da se, u skladu sa članom 35. »Zakona o zaštiti kulturnih dobara«, Manastir Ždreba(o)nik, kategorizuje kâ dobro kulture od nacionalnog značaja! 

Manastir Ždreba(o)nik je, do priđe dvije i po decenije, skladno i snažno dominirâ dijelom Bjelopavlićke ravnice na kojem je izgrađen – vizuelno identifikujući okolni prostor. Spomenuta dominantnost, koja je tvorila osobenu sliku u konkretnom pejzažu, nije  »postizana« veličinom manastirske crkve, jer ona sama po sebi – nije velika, već:

 

  • naglašenim (ali ne i prenaglašenim) volumenom kampanjela-zvonika,
  • ukupnim njezinim proporcijama – i povrh svega,
  • što je u ravnici koja je okružuje, »kâ na pjat ili dlan« – »moćno zračeći« spokojno postojala, imajući svoj prostorno-arhitektonski značaj.

Taj značaj joj je bio dat, jer su našizi starizi majstori, bez veljih »planersko-urbanističko-arhitektonskih« škola, očigledno vodili računa, da samu crkvu ne zaklone i ne »zatrpaju« postavljanjem-odabirom lokacije i izgradnjom konaka (istočno) i izgradnjom prizemne zgrade izdužene osnove (zapadno). Na taj način su očuvali gore spominjanu dominantnost crkve u okviru cijelog manastirskog kompleksa, jer su to, u konkretnom slučaju, prostorne mogućnosti itekako dozvoljavale.

Za potonje dvije i po decenije, niđe ništa više od toga nije ostalo, liše same manastirske crkve – ali u kojem kontekstu!?

Đe nam je naša ovdašnja graditeljska logika i tradicija?

Đe nam je naslijeđena crnogorska sakralna (crkovna) arhitektura ovoga komata Mediterana, kojem pripadamo?

Poništena je svjesno »uvezenom« tuđom graditeljskom tradicijom – ukratko: nama stranom arhitekturom.

Redom poređano to izgleda ovako:

  • Nekadašnja jednostavna ograda oko manastira, za sad je sačuvana samo prema jugu sa metalnom kapijom, dok je na temeljima preostalog dijela stare ograde podignuta nova, koja, »natrpana« silnijem detaljima i u izmijenjenom obliku – više no odudara.

Na śevernoj strani, umjesto stare ograde i kapije, podignuta je nova »velja« ograda i po sredini iste – »silna« kula-pirg;

  • Stari konak (istočno) je prilikom »rekonstrukcije« pretrpio neadekvatne arhitektonske izmjene (poprilične dogradnje u odnosu na postojeći gabarit; »dobio« je i neke čudnovate detalje (vaskoliki »design« trijema));
  • Prizemna zgrada izdužene osnove (zapadno), u kojoj su nekad bile prostorije-učionice monaško-bogoslovske škole, dograđena je (povećan joj je gabarit u osnovi) i nadograđena – bolje reć nagrđena, jer je sadašnja spratnost ovoga »novog konaka« prizemlje i sprat, a u jednom dijelu se pojavljuju i krovna okna – viđenice – što zbori o »popriličnim« gabaritima ove »kuće na dva boja«;
  • U porti manastira (u centralnom dijelu) izgrađena je građevina – »alla šadrvan« (nemam, naravno, ništa protiv šadrvana, ali je na ovom mjestu neprimjereno takvo arhitektonsko »oblikovanje«), koji se mora suminut (mimoić) da bi se došlo do dveri od crkve;
  • Tu su i još »nečesove« nove pomoćne kuće.

Može bit da ovo gornje i ne zvuči baš tako »strašno« – dok se ne pogledaju fotografije i dok potanko ne pojasnim ove »freške građevinske intervencije«, u analizi koja slijedi:

  • Novoizgrađena ograda (veći dio stare danas manjka), ima arhitekturu fortifikacija – »dovoljno jaki« zidovi, ugaona kulica-fortica (na śevero-istoku) i kula-pirg (pirg je: toranj, toranj tvrđave, kula sagrađena uz manastir radi odbrane).

Ne zna se čemu ova fortica, a priđe svega ovaj pirg – današnjim »korisnicama« manastira »služe«. »Od česa se« to one u Crnoj Gori u XXI stoljeću »moraju branit«? Čemu u današnji vakat ovizi srednjevjekovni graditeljski koncept-manir?

Nama je proz vaskoliku istoriju bila nepoznata gradnja silnijeh utvrđenja oko manastira, to jes, manastiri nam nijesu bili utvrđenja (liše davno nestalog-oburdanog Manastira Ivana Crnojevića na Ćipuru, iz 1484. godine), tako da čak ni Cetinjski manastir, u kojem je bio državni prijesto, nema baš takve odlike.

To je sastavni dio jednog drugog mentalnog sklopa i graditeljskog manira, stvaranog tokom 500 godina »sveobuhvatne i temeljite« turske okupacije – duboko ukorijenjenog u tamošnjoj svijesti, koji je vremenom (a imâ je kad) posta »kod«: da se treba »dooobro utvrdit«, tako da su »tamo njima« manastiri bili – taman utvrđenja;   

  • »Novi konak«, postavljen samo na 10-tak metara ispred ulaza u manastirsku crkvu, je grdosija od zgrade, koja svojijem monstruoznim volumenom agresivno »sabija« arhitekturu same crkve, znatno je marginalizujući.

Arhitekturu ovoga »novog konaka«, iskreno rečeno, nemam volju opisivat-analizirat, jer nema ničesove potrebe (dovoljno je viđet fotografije dvornjeg izgleda ovoga: »zisto rugla i grdila«);

  • O novoizgrađenom »šadrvanu« i još nekim pomoćnim kućama – jednako nije potrebito posebice prozborit nijednu.

Sve ove građevine (ograda sa »odbrambenom« kulicom-forticom i kulom-pirgom, »monumentalni novi konak«, ka i dogradnja i »rekonstrukcija« starog konaka, …) kumbulj su (nazovi) »raško-moravsko-vizantijsko-šumadijskog stila«, vrlo došljedno sprovedenog-izvedenog. Ova ovakva, za pod našom kapom nebeskom, novokomponovano sklepana arhitektura, naravno – nema nimalo utemeljenja u crnogorskoj tradicionalnoj arhitekturi. Prepoznatljiva, značajna i prijatna nekadašnja slika u prostoru, zanavijek je izgubljena-uništena. Zašto je to urađeno? Sporad česa to tako grade-rade po tijeh naših manastira i od tijeh naših manastira tizi »dobronamjerni« gosti (i pođeko ovdašnji)? Koja je pričina tome?

 

Odgovor je:

Upravo zbog nepoznavanja našeg mediteranskog podneblja (tuđe im je), tradicije i arhitekture (tuđa im je), a osobito usljed namjernog nepoštovanja i agresivnog nipodaštavanja iste (baš zato što im je tuđa)! Takvo njihovo ponašanje iz SPC je, najblaže rečeno – anticivilizacijsko i nedostojno prostora đe obitavaju!

1 2

Kratki URL: https://zrcalo.me/?p=6441

Objavio dana lis 13 2018. u kategoriji Arhitektura, Stav. Možete pratiti sve u vezi ovog teksta putem RSS 2.0. Ako želite, prokomentarišite ovaj tekst

Ostavi svoj komentar

Prijava | Administrator MATOKAN