KULTURA I UMJETNOST OLIMPIJE

Prvim tiranoubicama podigli su spomenik na vrhu Akropolja 510. god. p. n.ere, koji je stajao kao svetionik za čitav grčki svijet. Zbog toga se može sa sigurnošću reći da je tada otpočelo vrijeme humanizma i renesanse prije Humanizma i Renesanse. Ovu bronzanu kompoziciju koju je uradio vajar Antenor, Kserks je pri osvajanju Atine (480. god. p. n. e.) odnio u Persiju, nadajući se da će sa njom odnijeti i njen slobodarski duh. Atinjani po nalogu Kimona, Miltijadovog sina koji je na Maratonu izvojevao pobjedu nad Persijom, odmah podigli novu skulpturu Tiranoubica od vajara Kritiasa i Nesiotesa. Kasnijim osvajanjem Persije od Aleksandra Makedonskog ukradena skulptura Antenora je vraćena i opet postavljena na svoje mjesto da bi pobjednički stajala pored kasnije skulpture kao dragocjen putokaz ka osvajanju slobode.

U to vrijeme bili su poznati i vajari Hegijas; zatim Kalamis – poznat kao livac u bronzi koji je najčešće radio atletske takmičare i konjanike; Alkamenes stariji i Hagelades (ili Hageladas) iz Argosa, čija djela su nam poznata samo po kopijama od vajara Stefanosa, osim bronzanog Zevsa sa munjom (po nekima Posejdona) tj. Zevs sa Evbeje koji se pripisuje i Kalamisu. Hagelades je značajan i po tome što je bio učitelj najvećim vajarima klasične grčke umjetnosti: Mironu, Polikletu i Fidiji. Miron je Atičanin iz Eleuterije a najvećim dijelom je radio u bronzi i najbolje izražavao pokret.

Sačuvana je kopija njegovog nestalog originala „Diskobolosa“, koja predstavlja “neprevaziđeni sinonim stabilnosti u akciji”. Najbolja kopija njegovog Diskobolosa je Diskobolos Massimi koji se čuva u palati Lancellotti u Rimu. Odlivci ove kopije krase mnoge sportske objekte širom svijeta. (Mironov najpoznatiji a i najbolji naslednik je Praksitel, što dokazuje njegova skulptura Hermesa Olimpijskog.) O kakvoj je vajarskoj veličini riječ govorili su mnogi pisci nadahnuti njegovim djelima. Zabilježeno je da je Miron izvajao skulpturu jedne junice koja je u svoje vrijeme važila za nevjerovatno realstično vajarso djelo. Mnogim pjesnicima je bila inspiracija: Pliniju starijem, Antipateru, Ovidiju, Dioskoridu. Koliko se dosegao realizam u umjetnosti najbolje govore mnogi napisani epigrami o njoj. Jedan nepoznati pjesnik je ovo zapisao: „Iako od bronze, ova junica lijepih rogova mogla bi da pušta glas od sebe da joj je Miron napravio jezik.“ Anakreont je u jednom epigramu posvećenom njoj napisao: „Pastiru, napasaj podalje svoje stado, jer se plašim da ne pođe za njim Mironova junica, koja mi izgleda kao da je živa.“ Plinije je govorio da je Miron prvi prikazao stvari onakve kakve su u stvarnosti.

Hageladesov učenik Poliklet iz Argosa je radio u bronzi i prvi je teoretičar skulpture u grčkoj umjetnosti. U svom teorijskom djelu „Kanon“ govorio je o proporcijama i harmoniji ljudskog tijela. To saznajemo iz zapisa Plinija jer je njegovo originalno djelo zagubljeno, ali ove svoje teorijske poglede Poliklet je primijenio na skulpturi atlete Doriforosa, koje je poznato i pod imenom „Kanon“. Duševno stanje atlete pred nastup je zanemario jer se fokusirao samo na formu i ritam koji su podrazumijevali preciznu i realnu proporcionalnost. I ovo izuzetno djelo nam je poznato po njegovoj kopiji.

Kopija koja se smatra najuspjelijom je pronađena u Pompeji i napravljena je od mermera. Treba reći i to da su kopije rađene iz komercijalnih razloga i da su ih uvijek radili lošiji majstori, tako da nam ipak ostaje nepoznata stvarna izuzetnost originala. Polikleta je Plinije izjednačavao i sa Fidijom jer ga je predstavljao kao dobrog majstora toreutskih vještina, ali su nam takva njegova djela ostala potpuno nepoznata. Pored ovih izrazitih individualaca koji su svojim duhom unijeli novine u grčkoj umjetnosti klasiku helenskog vajarstva predstavlja i Lisipov Apaksiomenos. Poznati su i vrsni vajari iz raznih perioda grčke umjetnosti: Kefisodot, Skopas, Kresilas, Paionios, Alkamenes, Leohares, Diapos…

Olimpija – hram sporta i umjetnosti

Svetilište, drevna istorijska Olimpija u Elidi je ostvarila Veliko djelo. Nekada je taj revolucionarni duh olimpizma okupljao čitav grčki svijet a danas cio svijet. U pitomoj mediteranskoj klimi, u dolini kroz koju su proticale Alfeja i Kladeja, Olimpija je još u VIII vijeku p. n. ere ukazala na ispravan smjer za individualan i opšti društveni razvoj. Ona je oplemenjivala mnoge zajedničke sadržaje života i podsticala sve kreativne i stvaralačke snage naroda. Olimpija je pored sporta bila i hram umjetnosti. Pored atleta ovđe su se svojim djelima predstavljali i takmičili svojim talentom pjesnici , dramski pisci, glumci, govornici, filozofi, arhitekte, umjetnici. U Olimpiji se odigravala promocija svih najviših duhovnih i materijalnih dostignuća Velike Grčke. Primjer opšte uspješne saradnje umjetnika raznih oblasti je i Zevsov hram, čija je statua Zevsa bila uvrštena u sedam svjetskih čuda antičkog vremena. “Olimpija je prva pomirila klasični dorski mir sa nemirnom jonskom dinamikom”, poslije čega je taj sinkretizam odmah nastavljen i na Akropolju u vrijeme Perikla. Taj dobro promišljeni dodir stilova je stvorio harmoničnu sublimaciju dorsko-spartanskog konzervativizma i jonsko-atičke slobode koja je iznjedrila na svom vrhuncu zreli grčki stil u umjetnosti. Ova pojava sinkretizma „dorske arhaičnosti i jonske nemirne svežine“ u Olimpiji je ostvarena na kompozicijama frontona i ukrasnim metopa glavnog Zevsovog hrama.

Prošlost Olimpije

Prvobitno se u Olimpiji, u mikensko doba poštovalo veliko žensko božanstvo Gea (Geja) i njena ćerka Temida koja je u Delfima davala proročanstva koja je naslijedila od svoje majke. („Ko povrijedi Temidu taj narušava zakone i pravdu.”) Otud i na početku visoko profesonalni odnos svih svjetkovina u ovoj oblasti i realno-ravnopravnog ustrojsva suđenja na takmičenjima. Tada su uspostavljeni kultovi lokalnih herosa Pelopa i Hipodamije , kao i ceremonija sportskog takmičenja kao inicijacija jednog dramatičnog događaja iz legende a koji se dogodio upravo u Altisu.

Sveti gaj Altis bio je uokviren zidom u kome je podignuto svetilište posvećeno Pelopu. Na sjevernoj strani, u podnožju Kronovog brežuljka kao najljepša dostignuća toga vremena nalazili su se jedan za drugim u pravilnom nizu minijaturni hramovi „in antis“, koji su imali svrhu riznica grčkih polisa u kojima su čuvani dragocjeni votivni darovi. Kasnije su u altisu i oko njega podignute i ostale građevine: Filipeon u obliku okruglog tolosa preuzetog iz mikenske kulture, odnosno, Male Azije; prihvatilište za goste – Leonidajon, pritaneon ( pritaneion), zdanje demokratske institucije, u kome su pritani, predstavnici fila čiji je mandat trajao trideset dana, vodili državne poslove kao najviši funkcioneri. To su mogli raditi, na smjenu, svi pošteni građani jer je svaka ispravnost podrazumijevala zdrav razum; buleuterion (zgrada u kojoj su se održavali sastanci predstavnika grčkog naroda) ; Pelopsov heroon, oblika apsidalnog buleuteriona i Metroon, hram posvećen “Velikoj Majci bogova” u obliku jednobrodng peripterosa. Tu su i eksedre, dvorane u kojima su obrazovani građani vodili naučne i filozofske rasprave. Istočno od eksedre sofiste i mecene Iroda Atika nalazio se legendarni stadion.

Suprotno od njega , zapadno od Altisa uzdizala se palestra (vježbalište), koja je u antičko vrijeme bila najveća sportska građevina. Sredinom VII v. pr.n. e. sagrađen je od drveta i prvi Herin hram. Od 468. do 457. god. p. n. ere građen je čuveni hram posvećen Zevsu sa motivom Pelopa u timpanonu, koji je zauzimao centralno mjesto zelenilom bogatog vrta Altisa, jer je i sam Zevs svoje djetinjstvo i mladost provodio u šumama Egeona. Sredinom V vijeka i starom stadionu date su monumentalne razmjere. U rimsko doba Altis je uvećan, a stara kapija je zamijenjena monumentalnim propilejima. Čitav prostor božanskog vrta i međuprostor svih građevina okolo njega bio je ispunjen žrtvenicima i ukrašen skulpturama mnogih vajara: Hageladesa, Peonija iz Mende, Aristomedona, Glaukosa.

1 2 3 4 5

Kratki URL: https://zrcalo.me/?p=2013