KULTURA I UMJETNOST OLIMPIJE

Tragom antičkih svetilišta Delfa, Egine, Akropolja, do susreta sa Olimpijom – hramom sporta i umjetnosti

Sportska takmičenja su bila dio ceremonijalnih svečanosti svetilišta

Odavno je prihvaćeno nepouzdano kazivanje antičkog istoričara Diodora, da su prve Olimpijske igre održane 776. god.p.n.ere, kada Grci otpočinju kolonizaciju Sredozemlja i Ponta (Crnog mora). Mada, postoje mišljenja da su one nastale mnogo ranije u kritsko-mikenskoj kulturi, ili dolaskom Doraca na Peloponez u XI vijeku p.n. ere, i da su se prije kolonizcije održavale svake godine.

U početku su ova panhelenska takmičenja bila samo jednodnevno nadmetanje u trčanju ali su vremenom uvođene nove discipline. Pobjednici su kao nagradu dobijali granu divlje masline a u svom gradu posebne počasti. Ove atletske igre u Olimpiji imale su u kulturi antičke Grčke svoje posebno mjesto. Nekoliko mjeseci prije početka igara išli su glasnici po čitavom grčkom svijetu da objave Sveti mir radi bezbjednosti putovanja učesnicima takmičenja. U opštem primirju, kada su prestajala sva međusobna neprijateljstva, bile su glavna svetkovina svih slobodnih Grka, a kasnije i Rimljana koji nisu bili ukaljani nekim zločinom. Uslov je bio i polaganje zakletve da će se strogo pridržavati pravila takmičenja.

Da bi učestvovao u nadmetanju Aleksandar Makedonski je prvo morao dokazati da je Grk jer su mu to neki osporavali. Takmičio se u trčanju i bio je među prvima. Herodot navodi da su Eliđani učestvovanje na Olimpijadi nudili Egipćanima ali su oni to odbili zbog strastvenog navijanja publike samo za domaće takmičare, zbog čega su predlagali da takmičenja organizuju samo za strance a kriterij suđenja nisu dovodili u pitanje.

Postajala su i mnoga lokalna takmičenja širom Grčke. U Atini su se održavale tri atletske trke godišnje sa upaljenim bakljama u čast Atine, Hefesta i Prometeja. Na Kerameiku, ispod Akropolja, istočno od ulaza Akademije koja je bila posvećena heroju Akademu nalazio se oltar Prometeja Hefesta. Tu su takmičari, kako navodi Pausanije, od Timonove kule pretrčavali trg, da posle 6 stadija (1 100 m) stignu do Dipilona. A na Panatenejski praznik održavan u slavu rođenja Atine, posle trke sa upaljenim bakljama građani su imali pravo da istuku poslednjeg takmičara.

Male Panatenije su osnovane u Solonovo vrijeme a svetkovane su svake godine. Panatenijski agon (Velike Panatenije) se svetkovao svake četvrte godine i sastojao se u različitim sportskim disciplinama u trajanju od šest dana i sastojao se u različitim sportskim disciplinama snage i okretnosti u kojima su bile uvrštene i starinske trke kočijama, gimnastika, nadmetanje u veslanju i muzičkom nadmetanju. Za euandriju pri takmičenjima dobila bi nagradu i fila koja je dovela najljepše i najsnažnije mladiće. Nagrade su bili: vijenci, tronošci i amfore ispunjene uljem sveštenih maslina. U Atini (kao pradomovini festivala) su postojala i mnoga druga takmičenja: literalna, pjesnička, dramska, komediografska, govrnička… A u Delfima su postojale zanimljive Pitijske igre u čast Apolona. U prvo vrijeme su održavane svake osme godine početkom septembra, zatim svake četvrte, a u rimsko doba opet svake osme. Pored utrkivanja kola i gimnastike takmičilo se u muzici i pjevanju, kao danas na Evroviziji. Pobjednici su za nagradu dobijali lovorov vijenac.

I vrijeme su mnogi računali po održavanju Olimpijskih igara. Sosikrat kaže za za čuvenog skitskog filozofa Anaharsida da je došao u Atinu u vrijeme četrdeset i sedme olimpijade (592-589. g.pr.n.ere). Drakontu, atinskom zakonodavcu kasniji hroničari su odredili vrijeme njegovih političkih reformi upisujući ih u vrijeme trideset i devete olimpijade (624-621.god.).

Pandam Olimpijskih igara kod drugih naroda u starom svijetu jedino je moguće naći kod predaka Vergilija jer vodi porijeklo iz grada Mantui i legendama koje je oživio – Etruraca, za koje se tvrdi da su bliži kritsko-mikenskoj kulturi nego li Grčkoj i ako su u prapostojbini Lidiji, imali prisan odnos sa savezom grčkih Jonaca u Maloj Aziji. Savez etrurskih 12 država na Apeninima, sa 12 gradova koliko ih je bilo, održavao je 27. avgusta svake godine skupove svojih predstavnika blizu jezera Bolsena u hramu boga Voljtumne (ili Valj Tmuna,Voljtmana – po Varonu; rimski: Volturnus), kada je priređivano takmičenje u više disciplina, slično olimpijskom. Na tom takmičenju biran je vođa saveza. Što sve skupa, u mnogome, ukazuje na zajedničko porijeklo sportskih takmičenja – na prapostojbinu Krit i Mikenu čiji su narodi živjeli na tlu Evrope iako su potpuno strani duhu evropskih naroda jer vode porijeklo odnekud sa Orijenta. A Boga oluje Tešubu, kao jednog od glavnih, poštovali su i drevni Hetiti, poznati po brzim dvokolicama i njinim ratničkim takmičenjima u Maloj Aziji.

Istorijat i porijeklo svetkovine Olimpijskih igara

Olimpijske igre održavane su u čast pobjede, mladalačkog i snažnog boga Zevsa nad ocem Kronom i titanima. Zevsa, koga je po legendi, Rea krijući rodila na Kritu, su personifikovali i podvizi njegovog sina, heroja Herakla (rim. Herkulesa), poluboga grčke mitologije, koga je u Tebskoj Beotiji rodila krićanka Alkemina iz Argolide, pa su njegova herojska djela predstavljana i po Zevsovim hramovima. Primljen je među bogove kada ga je otac Zevs munjom i oblakom uzdigao na nebo i potom pomirio sa Herom. Postao je prije svega zaštitnik atletike i kulture. Vjerovalo se da je prenio pismenost iz Egipta u Grčku, pa su se u svim palestrama i gimnazijama nalazili njegovi žrtvenici sa statuama ili hermama. Od biljaka bila mu je posvećena maslina. Atina je bila prvi grad koji mu je ukazao božanske počasti. U Olimpiji je to stekao kada je Kralj Elide, Ifit, uspio nagovoriti Eliđane da svom nekadašnjem neprijatelju Heraklu počnu ukazivati počasti. Smatra se da je lik Herakla formiran u mikenskoj epohi, a neki istoričari dovode u pitanje i njegovo grčko porijeklo tvrdeći da su poslednjeg lidijsko-etrurskog cara Heraklida Grci poistovjetili sa Heraklom, što bi objašnjavalo i mitsko tumačenje porijekla Olimpijskih igara. Bio je osnivač i učesnik Olimpijade, po jednom mišljenju, a po drugom osnivač je bio Pelop, heros eponimus Peloponeza. Održavale su se svake četvrte godine od kada je, po nekim legendama, Herakle tako odlučio.

Prepostavlja se da se i u svojoj dalekoj prošlosti nisu uvijek održavale. Neke legende govore da se Olimpijske igre nijesu održavale duže vrijeme kada je Elidom vladao kralj Ifit (potomak Oksilov) jer su se vodili građanski ratovi a harale su i mnoge bolesti na sve strane. Ifita je u Delfima posavjetovala Pitija da obnovi Olimpijske igre što je on i učinio, vrativši im nekadašnji sjaj. U početku se takmičilo samo u trčanju organizovanom na jedan dan. Već početkom VII vijeku p.n.ere, igre se reorganizuju i proširuju novim disciplinama sa trajanjem od pet dana, krajem ljeta u vrijeme punog Mjeseca. Prva dva dana činile su svetkovine prinošenja žrtava, a preostala tri takmičenja čiji se redosljed disciplina mijenjao vremenom.

U početku igrama je upravljao grad Pisa, a od 572. g. p.n. ere, Elida i Sparta. Takmičenja su nadzirali Helanodici, kako su se zvale helenske sudije, birane među najboljim Elejcima. Pred početak takmičenja sudije i takmičari polagali su zakletvu pred kipom Zevsa Horkija. Sudije, da će pravedno suditi; a takmičari, da će se pošteno boriti u skladu sa pravilima. Publika je dolazila iz svih krajeva Velike Grčke. Jedino je udatim ženama je bio zabranjen pristup.

1 2 3 4 5

Kratki URL: https://zrcalo.me/?p=2013