Harfa u romantizmu
Francuski kompozitori
Ako govorimo o državi koja bi se mogla nazvati odlučujućom u progresu harfizma, onda to mjesto mora pripasti Francskoj. Naime, tokom XIX vijeka djelalo je nekoliko velikana: kompozitora, pedagoga i izvođača.
François-Adrien Boieldieu je bio savremenik Beethovena. Prve lekcije iz muzike dobio je od horovođe a zatim orguljaša lokalne katedrale. Tokom Revolucije seli se za Pariz i radi kao štimer klavira. U tom periodu piše i objavljuje svoje prve opere. Premda je za njega govoreno da je ”francuski Mocart”, Boieldieu je prvi kompozitor koji u operu uvodi elemente fantastike. Njegovo remek-djelo La damme blanche biljezi značajan uspjeh. Njegov najznačajniji doprinos harfističkoj literaturi se ogleda u Sonati za harfu iz 1795. i Concertinu za harfu u C-duru. Virtuozni Concertino je pisan u formi klasičarskog koncerta a romantičarski šarm se tek nazire u osnovnim crtama.
Gabriel Pierné je slično kao Liszt, posjedovao višestranu ličnost. Tokom studija na Conservatoire de Paris osvajao je prve nagrada u solfeđu, kontrapunktu, klaviru, orguljama i fugi. Godine 1882. osvaja Prix de Rome sa kantatom Edith. Kao dirigent se istakao premijerom baleta Stravinskog Žar ptica koja je prikazana 25. juna 1910. Za harfu je komponovao Impromptu-Caprice, op. 9 koji je nezaobilazan kao obavezna kompozicija na brojnim takmičenjima.
Alphonse Hasselmans je radio kao istaknuti harfistički pedagog na Conservatoire de Paris.I on je kompozitor brojnih solističkih djela. Iako je porijeklom iz Belgije dobio je francusko državljanstvo 1903. Njegovi studenti su postali najslavniji harfisti XX vijeka: Henriette Renié, Marcel Tournier, Carlos Salzedo, Marcel Grandjany, Lily Laskine i Pierre Jamet. Najpopularniji komadi za harfu su La Source, Gitana, Chanson de mai, Gretchen am Spinnrade i Romance op.6.
Gabriel Fauré, jedan od naeminentnijih francuskih umjetnika druge polovine XIX vijeka, izvršio je veoma snažan uticaj na kompozitore XX vijeka. Medđu njegovim najpoznatijim djelima se nalaze Requiem, Après un rêve, Clair de la Lune… Pored uspješne kompozitorske karijere bio je orguljaš Église de la Madeleine i direktor Conservatoire de Paris. Impromptu op.86 i Un châteline en sa tour op.110 spadaju u domen najpopularnijih kompozicija za harfu. Izbjegavajući da razriješi disonantne akorde i koristeći fine koloraturne efekte Fauré je anticipirao impresioniste. Njegov Impormptu op.86 je suštinski gledano nedovršeno djelo, međutim, A. Hasselmans je preuzeo na sebe obavezu da kroz dopisivanje nekoliko varijacija zaokruži kompoziciju. Poslednji redovi, koje je originalno napisao Fauré, sadrže neke od najljepših enharmonskih glissanda.
Elias Parish Alvars
,,Naš bard posjeduje unekoliko neujednačenu pojavu: njegova gigantska figura sa širokim ramenima podsjeća na brđanina. Njegovo lice izgleda neobično zrelo za njegove godine a ispod upadljivog čela izražajno govore sanjalačke oči o užarenoj mašti od koje su satkane njegove kompozicije.”
Franz Liszt
Elias Parish Alvars je rođen 28.2.1808. u Devonshiru, Engleska. Prve lekcije o muzici je dobio od svog oca, trgovca muzikalijama koji je bio orguljaš i učitelj pjevanja. Pretpostavlja se da je prve lekcije o harfi takođe dobio od svog oca.
Kao desetogodišnji dječak održao je svoj prvi koncert. Sa dvanaest godina otišao je u London na studije kod eminentnog harfiste N. C. Bochse. Nažalost dvije godine kasnije nije primljen u Kraljevsku akademiju jer nije imao novca da plati studiranje. Njegovi roditelji nisu bili u stanju da finansijski potpomognu njegovu karijeru tako da je morao da se osloni na pomoć nekoliko mecena i da zarađuje svoj novac svirajući na balovima. Tek nakon nekoliko godina rada prikupio je novac i vratio se u London da nastavi studije. Na prijedlog Lorda Bughesha, kompozitora i osnivača Kraljevskog muzičkog koledža u Londonu, Eli odlazi u Firencu da godinu dana studira pjevanje kod porodice Guglielmo i kompoziciju kod Maximilliana Leidesdorfa. U tim godinama počinje koristiti pseudonim Albert Alvars.
Slijede godine zapaženih koncerata u evropskim metropolama. Od 1832. Parish Alvars odlučuje da koristi svoj drugi pseudonim: Elias Parish Alvars i seli se u Beč. Tih godinaupoznaje se sa Thalbergom i Czernyjem sa kojima će kasnije koncertrirati. Takođe, dobija angažman kao profesor i istaknuti solista Hofopertheatra. Njegovu prvu kompoziciju, Temu sa varijacijama op.1, štampa izdavačka kuća Falter iz Minhena, tokom 1834-1835. Na jesen 1846. dobija titulu Imperial Virtuoso i pozvan je da radi kao profesor u Gesellschaft der Musikfreunde. Tokom političkih nemira 1848. Parish-Alvars se suočio sa užasnom situacijom. Hofopertheatar je izgorio, mnogi njegovi učenici su napstili Beč a Gesellschaft der Musikfreunde je zatvorena. Sa porodicom je izbjegao na periferiju Beča. Nemogućnost da riješi finansijske probleme ga je dovela do upale pluća zbog koje 25. januara 1849. umire.
Od značajnijih djela izdvajaju se: Tema e Variazioni (Minhen, 1834), Romance melancholique op. 27 (Milano, 1835), Tema e Variazioni op. 29 (Beč, 1836), Omiljeni Sultanov marš op. 30 (1836), Scene iz moje mladosti (Beč, 1837), Fantaisie sur Oberon du Weber op. 59 (Beč, 1837), Gran Concerto u C-duru za harfu i orkestar op. 60 (Beč, 1837), Travel of a Harpist in the Orient op. 62 (1843-1846), Gran Concerto u g.molu za harfu i orkestar op. 81″ (1842), Serenada op. 83 (Napulj, 1843-1844), Il mandolino op. 84 (Napulj, 1843-1844), Il pappagallo op. 85 (Napulj, 1843-1844), Concerto u g-molu za klavir i orkestar op. 90 – posvećen F. Lisztu, Concertino u d-molu za dvije harfe ili klavir i harfu i orkestar op. 91, Simfonia u e-molu (Napulj, 1845), Concerto u E-duru za harfu i orkestar op. 98 (Napulj, 1845).
Kao što je Liszt konstatovao u svom članku objavljenom u Neue Zeitschrift für Musik, užarenost mašte predstavlja jedan od najupadljivijih atributa Parish Alvarsa. Samo letimičan pogled na njegovo pasaže otkriva izuzetnu inventivnost. Koristeći, uglavnom, u svojim djelima – princip teme sa varijacijama (ne ustručavajući se da piše varijacije na teme drugih kompozitora) Parish Alvars kreira jedan novi, prefinjeni stil. Delikatnost koja podsjeća na Godefroida sada je produbljenija, virtuoznija. Tehnički problemi koje je postavio pred harfistima odgovaraju problemima koje je Liszt postavio pred svoje savremenike, pijaniste. Međutim, ono što je prije svega zajedničko Parish Alvarsu i Lisztu je briljantnost koju su uspjeli da izraze jedan na harfi, drugi na klaviru. Stoga ne čudi zašto je Parish Alvars dobio nadimak ,,Liszt harfe”.
Serenade op.83
Do vremena Parish Alvarsa, flažoleti su korišćeni veoma rijetko iako predstavljaju jednu od najljepših tehnika na harfi. Razlog ovome je delikatnost u izvođenju. Naime, dok gitaristima nije problem da pronađu flažolet jer su polja obilježena i dok se gudači orjentišu na sličan način (sviranje na vratu instrumenta uslovljava razvijanje kinetičke inteligencije) harfisti nije obilježena sredina žice odnosno žica. Dakle, sviranje flažoleta se uvijek izvodi više kroz osjećaj intuicije i sluha. Parish Alvars je postavio izuzetan zadatak pred izvođača u uvod Serenade op. 83 napisanog samo u flažoletima.
Izuetno tehnički zahtjevni za izvođenje su dvostruki flažoleti u basu jer se drugim ili trećim prstom lijeve ruke izvodi niži flažolet te je teško uspostaviti balans između donjeg i gornjeg flažoleta.
Drugi, veoma zahtjevan tehnički momenat u Serenadi predstavlja završni pasaž iz kadence.
Moderna harfa je zadržala karakteristike dijatonskog instrumenta te stoga brzina u izvođenju otvorene hromatike koju posjeduju klavir, violina i ljudski glas,na harfi je gotovo neizvodljiva jer se svaka alteracija postiže pokretanjem odgovarajućeg pedala. Ako su alteracije u brzom tempu mora se pribjeći korišćenju enharmonskih zamjena.
Parish Alvars je bio veoma nezadovoljan (slično kao i Wagner) nemogućnosšću sviranja otvorene hromatike. Međutim, rješenje koje je ponudio za izvoeđenje hromatske ljestvice zadivilo je njegove savremenike do te mjere da je Berlioz napisao: ,,Ovaj čovjek je čarobnjak.” (Mémoires de Hector Berlioz, Paris, 1903). Berliozova konstatacija je u potpunosti opravdana ako imamo u vidu da je problem hromatske ljestvice riješen upotrebom ključa za štimovanje harfe! Prevlačenje ključa preko žica harfe podsjeća na alterovanje drevnog japanskog instrumenta – koto.
Tokom XX vijeka ova tehnika se ustalila kao jedna od omiljenih za dočaravanje istočnjačkog duha i kao imitacija vokalnog glissanda. Međutim, malo se zna o tome da je Parish Alvars prvi počeo koristiti ovu tehniku na evropskoj muzičkoj sceni. Danas se, uglavnom, primjenjuje izvođenje lakše varijante.
Uticaj Czerniya
Kao izuzetno radoznao duh, uvijek gladan novih saznanja, Parish Alvars je učio o kompoziciji odnosno o komponovanju od Czernyja. Iz njihovog prijateljstva i saradnje stvorena je Grande fantaisie za harfu i klavir. (U stvaralaštvu Czernyja op.512.). Kasnije je Parish Alvars komponovao Concerto u d-molu za dvije harfe ili harfu i klavir i orkestar. Dijalozi harfe i klavira odišu klasicizmom svojstvenim Prvoj bečkoj školi. Pastoralni ugođaj ostvaren kroz orkestar podsjeća na trenutke na Beethovenovu ,,Pastoralnu” simfoniju.
Kratki URL: https://zrcalo.me/?p=3242
Objavio Urednik
dana lip 1 2015. u kategoriji Esej, Književnost.
Možete pratiti sve u vezi ovog teksta putem RSS 2.0.
Ako želite, prokomentarišite ovaj tekst