Vječna inspiracija Rumijevog učenja

”Sufizam je najpluralističkija inkarnacija Islama, pristupačna obrazovanima i neobrazovanima, vjernicima i ateistima – most od unikatne vrijednosti između Istoka i Zapada…” čitala sam u prospektu dok se svjetla u sali nisu ugasila. Glas naratora je citirao Rumijeve stihove dok se na platnu odvijala kompilacija satelitskih snimaka i animacija Zemlje i Sunčevog sistema. Nešto kasnije je uslijedio ritualni obred i ples derviša. Neposredno prije plesa, derviši su kružili oko Rumija praćeni svjetlosnim efektima sličnim blicu kamere.

Predstava ”A Night of Rumi” je izvedena 16.12.2012. u Kaliforniji (Burlingame). Slična izvođenja, kao omaž Rumiju, uz muziku uživo, svjetlosne efekte i recitovanje njegove poezije se odvijaju širom svijeta. Predstava ”Okean ljubavi” je premijerno izvedena krajem maja ove godine u Podgorici i predstavlja jednu u nizu varijacija na tu ideju. Međutim, u crnogorskoj interpretaciji su, nažalost, izostavljena dva segmenta. Razrađen je segment islamske kulture a osvrt na Judaizam i Hrišćanstvo je ostao samo na nivou kratkog predstavljanja Tore i Biblije dok ih glavni glumac na trenutak pokazuje publici. Islam dijeli i po zvaničnoj doktrini isti korijen sa Hrišćanstvom i Judaizmom. Naime, Avramov prvi sin, Ismail, se smatra rodonačelnikom Arapa. Da su ljudi dovoljno često čuli ovu istinu te je na kraju usvojili izostali bi brojni religijski sukobi.

Sa druge strane, ne može se poreći hermetični karakter poezije i proze koje su protkane misticizmom. Jednostavnim jezikom, misticizam predstavlja ljubav prema Bogu, tj. obnavljanje saveza sa Bogom. Mnoge religije sadrže u svojoj doktrini opis čovjekovog raskidanja saveza sa Bogom. U Bibliji je on predstavljen kao opštepoznata priča o izgnanju Adama i Eve iz raja koju neki tumače bukvalno dok drugi traže skriveno značenje te alegorije kroz prizmu psihologije, evolucije itd. Bez obzira što se ne može otkriti apsolutna istina koja bi objasnila šta tačno znači raskid sa Bogom, ovo pitanje zaokuplja maštu čovjeka već milenijumima.

Umjetnost sinkretičnog karaktera je predstavljala jedno od rješenja za uspostavljanje novog saveza sa Bogom, odnosno božanstvima jer je dovodila čovjeka u stanje religijskog transa. Kako Ruže (Rouget) navodi u svojoj knjizi ”Muzika i trans” ne postoji čak ni neko opšte pravilo koja vrsta muzike ili koji instrumenti imaju prednost za religijske obrede. Naime, dok je kod Sumeraca harfa korišćena tokom izricanja proročanstva velikog sveštenika a lira kod kultova opsjednutosti koji se praktikuju u Iraku, Čadu kao i Davidova lira (kinnor) za prizivanje božjeg duha za Saula, duvački instrumenti, kao što je flauta, igraju bitnu ulogu u orkestru koji prati trans derviša-mevlevija. Ono što je zajedničko muzici bez obzira na kojem instrumentu bila izvođena je kretanje. Ne može se sa sigurnošću tvrditi da li je njeno porijeko u tjelesnom kretanju ili je ona bila podsticaj kretanju. Međutim, veza koja postoji između muzike i plesa je neraskidiva bez obzira na to koja je od ove dvije umjetnosti prethodila drugoj.

Platon je tvorac najstarije teorije o vezama muzike i transa. Riječ mania je kod starih Grka označavala stanje transa. U ”Fedru” nalazimo dva značenja u okviru te riječi. Nosêmatôn anthrôpinôn je mania koja potiče od ljudskih bolesti dok je theias exallagês uzrokovana božanskim nadahnućem. Ova druga vrsta se nadalje dijeli na četiri podvrste, koje je Sokrat predstavio Fedru kao četiri vrste ludila: mantička (koju izaziva Apolon), telestička (izazvana Dionisom), poetička (inspirisana Muzama) i erotička (inspirisana Afroditom i Erosom). Posle Platona nailazimo na izraz theolêptos (ščepan od boga) koji, kako primjećuje Ruže, izražava istovremeno ideju da je bog prisutan u čovjeku (entheos) koji je u transu. To je možda prvi trenutak u istoriji Zapada kada se pominje ideja o bogu koji se nalazi u čovjeku.

Persijski pjesnik čiji stihovi o ljubavi inspirišu ljude širom svijeta je na suptilniji način izrazio ovu misao: ”Univerzum nije izvan tebe. Pogledaj unutra; sve što želiš ti već jesi.”

Mnoge interpretacije ove ideje su formulisane nakon Rumija. Poznati primjer u našoj književnosti je Njegoševa ”Luča Mikrokozma” čija je struktura bazirana kako na Biblijskim motivima tako i na numeričkoj simbolici pitagorejaca. Naime, broj deset je, pored tetraktise, bio štovan kao broj koji izražava harmoniju sfera. Vjerovatno je Njegoš došao do ovih učenja preko radova hrišćanskog mistika Jakoba Bema koji je, pored ostalog, tvorac simbola koji u sebi sadrži tetraktis Tetragramatona.

Sve u svemu, put do razumijevanja misticizma i ponovnog sjedinjavanja sa Bezimenim, kako je Rumi nazvao entitet kom različite kulture i ljudi različitog stepena svijesti daju razna imena, nije tako jednostavan. Veliki korak ka razumijevanju samospoznaje je učinio Jung kada je stvorio pojam jastva, jezgra naše psihe. Proces individuacije, koji traje tokom cijelog života, može se najjednostavnije opisati kao čovjekova potreba da živi u skladu sa najiskrenijim i najspontanijim impulsima svog bića – jastvom (sopstvom). Ti impulsi, često blokirani od strane roditelja i okoline dovode do frustracija i kompleksa koji utiču na psihu kao što beton koji je postavljen preko plodne zemlje utiče na sjeme koje se nalazi ispod njega. U skladu sa ovom metaforom je i uništavanje naše životne sredine jer čovjek može proizvesti samo ono što sadrži u sebi, dakle, spoljašnji svijet može biti samo izraz njegove duše i duha.

Naša kultura danas je nažalost toliko zastranila od suštine da će sve što je prirodno gledati da uništi. Stoga je u redu da čovjeku koji pokaže ljubav neko uzvratiti sa ignorancijom isto kao što je u redu da se Prirodi koja nam daje vodu i hranu uzvrati ilegalnim deponijama smeća. Najveći promoteri te filozofije ”anti-heroja” postaju ljudi gladni vlasti koji samo traže zadovoljenje svog ega kroz pohvale, ulagivanje, novac i slavu.

Rumijevo učenje nas poziva da živimo u skladu sa Prirodom jer kada budemo mogli da sjeme naših talenata gajimo sa ljubavlju, moći ćemo i drugom da pomognemo da ostvari svoje talente i nećemo imati potrebu da uništavamo ljude kao ni Prirodu.

Milica Kankaraš