„Saglasja – političko-filozofski ogledi“
Nedavno je iz štampe izašla prva knjiga dr Predraga Zenovića „Saglasja – političko-filozofski ogledi“.
Objavljujemo recenziju dr Milana Podunavca i Prolegomenu.
Recenzija knjige
Predrag Zenović pripada redu najprosperitetnijih mlađih naučnika u oblasti političke teorije. Svoje akademsko obrazovanje započeo na Univerzitetu u Beogradu. Studije je, zatim, nastavio u Rigi (Riga Graduate School of Law), Rimu (LUISS), Ženevi, Bukureštu (NEC) i drugim velikim naučnim centrima u Evropi i svetu. Trenutno je angažovan kao profesor na Humanističkim studijama Univerziteta Donja Gorica. Predragov rad pratim od početka njegovih osnovnih studija kao njegov predavač i mentor. Bio sam član komisije na odbrani njegove doktorske disertacije marta 2017. godine, a danas smo kolege na Humanističkim studijama. Zenović se u proteklih nekoliko godina akademskoj javnosti predstavio naučnim člancima, koji su objavljeni u relevantnim domaćim i stranim časopisima, a čiji je deo predstavljen i u ovoj knjizi.
Zbirka naučnih članaka i eseja Saglasja – političko-filozofski ogledi predstavlja značajan doprinos našoj političkoj teoriji. U ovoj sintezi Predraga Zenovića svoj izraz su našle savremene debate u političkoj teoriji, teoriji građanstva i teoriji pravde. Sveobuhvatni teorijski uvidi primenjeni su na savremene procese izgradnje države i nacije (state and nation-building) u Crnoj Gori. Ove oglede karakteriše izuzetna multidiciplinarnost, upotreba alata političkih nauka i političke teorije ali drugih oblasti društvene teorije.
U prvom delu, autor razmatra perspektive crnogorskog nacionalnog identiteta u savremenom kontekstu evropskih integracija. Esej započinje teorijskim istraživanjem identiteta kao analitičke i praktične kategorije u polju društvene teorije. Autor razmatra nacionalni identitet kroz tri različite, međusobno određujuće prizme: istorijsku, normativnu (etičku) i političku. U eseju se razmatraju istorijska izvorišta i preplitanje evropskog i crnogorskog identiteta, zatim se raspravlja o glavnim normativnim pojmovima slobode, jednakosti i razuma unutar prosvetiteljske i postmodernističke paradigme i zaključuje se razradom ustavnog patriotizma kao oblikom političkog identiteta za Crnu Goru.
Drugi deo čine eseji koje je autor obuhvatio zajedničkom odrednicom konstitucionalizam. „O ustavnom identitetu Crne Gore“ je tekst u kojem autor originalno tretira temu ustavnog identiteta, kao načina razumevanja celovitosti ustavnih težnji i realiteta savremenih političkih zajednica. Crna Gora i nakon deset godina suverenog političkog postojanja nije rešila temeljne dileme i strahove koji leže u srži konstitucionalizacije. Autor nudi tri empirijska modela ustavnog identiteta: nacionalizam, multikulturalizam, republikanizam i ustavni patriotizam kao normativni ustavni model. U posljednjem delu, autor analizira važeći Ustav Crne Gore kao izvor ustavnog identiteta zemlje.
„,U njega smo svi zakleti’: dileme ustavnog patriotizma“ nudi inovativnu pravno-političku analizu ustavnog patriotizma kao normativnog modela ustavnog identiteta, građanstva i patriotske lojalnosti u suvremenoj Crnoj Gori. Temeljni cilj rada je da ukaže kako ustavni patriotizam može biti ujedinjujuća integrativna sila u pluralnom, polariziranom i tranzicionom crnogorskom društvu i konstruktivni alat u procesu izgradnje države. Članak započinje teorijskom razradom ustavnog patriotizma kao relativno novog, ali u javnom polju Crne Gore sve prisutnijeg koncepta.
U delu koji je naslovljen „Poredak“, pored teksta koji smo zajednički napisali za jedno izdanje CANU-a, autor daje liberalnu koncepciju poretka osvrćući se na negativnu koncepciju politike i njoj odgovarajuće složeno polje politike straha. Esej je podeljen u tri dela. Autor uspeva da rasvetliti dve glavne ka delu analizirao međusobnu uslovljenost kulturne, nacionalne i političke paradigme društvenog. Međusobno delovanje ovih dimenzija stvara napetosti u utemeljenju demokratije i vladavine prava. Konačno, poslednji deo se usredsređuje na strah kao glavnu analitičku i eksplanatornu kategoriju crnogorskog političkog poretka.
Eseji u odeljku „Politika i kultura“ bave se onim što možemo nazvati kulturnim pretpostavkama političkog sistema. Prvi esej usmeren je na temeljne filozofske i socijalne pretpostavke za konstruktivnu reformu obrazovnog sistema. Ovaj rad koristi nekoliko teorijskih koncepata: igru, dijalog i Ransijerovog „učitelja neznalicu“. Budućnost demokratije i njezine političke kulture zavise o kvalitetu obrazovnog sistema i to je jedan od većih izazova političke budućnosti Crne Gore. Drugi esej analizira pitanje klerikalizacije unutar crnogorskog društva i politike. Središnji deo eseja bavi se društvenom i političkom odgovornošću verskih institucija i zajednica u izazovnom periodu tranzicije. U zaključku, autor predlaže svoju koncepciju post-sekularizma kao konstruktivnog teorijskog i empirijskog okvira za analizu i normativno oblikovanje najboljeg modela odnosa države i religije u savremenom crnogorskom društvu.
Poslednji deo je, premda retorički moćan, teorijski najslabiji i sadrži dva kratka eseja o demokratiji i ljudskim pravima. Prvi esej nas podseća na čuveno mesto u političkoj teoriji koje zauzima Herodotova priča o persijskom vođi Otonu i demokratiji. Drugi esej daje kratku istoriju Deklaracije o ljudskim pravima i ideje o ljudskim pravima kao temelju ljudskog dostojanstva i bitnom elementu modernih ustavnih demokratija.
Knjiga „Saglasja“ predstavlja teorijski fundiran i politički relevantan, interdisciplinarni i intertekstualni osvrt na fenomene sadašnjice. Zato političko-filozofski ogledi od kojih se ova knjiga sastoji svoju publiku mogu da traže i van okvira Crne Gore i Balkana, upravo zbog činjenice da se hvataju „u koštac“ sa savremenim debatama u širokom polju političke teorije. Iskreno verujem da stručna akademska ali i šira javnost u Crnoj Gori u ovoj knjizi, koja je ispisana u dijalogu sa dugom tradicijom evropskog političko-teorijskog mišljenja, može naći dobre premise za početak sadržajne društvene debate o prvim i najbitnijim pitanjima jedne političke zajednice.
Zbog svega navedenog, sa zadovoljstvom preporučujem knjigu Saglasja – političko-filozofski ogledi za štampu uz pohvalu i podstrek izdavaču, JU Narodnoj biblioteci Budve, da i dalje ohrabruje izdavaštvo u polju političke i društvene teorije i promoviše mlade naučnike u ovoj oblasti.
prof. dr Milan Podunavac
Prolegomena
Priroda je hram gde mutne reči sleću
Sa stubova živih ponekad, a dole
ko kroz šumu ide čovek kroz simbole
što ga putem prisnim pogledima sreću.
Š. Bodler, „Saglasja“
U vremenu i geografskom prostoru u kojem živimo, političko je sveprisutno. Naša stvarnost je politička, možda više nego ikada prije. Svakodnevica politike je prepuna informacija, aktera, motiva i ciljeva. Politička teorija je jedan drugačiji pogled na politiku. Za Stare Grke, teorija je bila zagledanost u vječno, neprolazno. Nešto slično i danas, parafraziraću čuvenu Marksovu misao, politička teorija je ta koja ne pokušava samo da objasni i razumije svijet, već i da ga izmjeni u skladu sa idejama i učini ga boljim.
Život u savremenoj Crnoj Gori, posebno njen politički život, zahtjeva političko-filozofsko mišljenje. Nažalost, takvog promišljanja nema onoliko koliko naša politička stvarnost zavrjeđuje. Politička zajednica jednog multikulturnog, višenacionalnog, višekonfesionalnog i ideološki podijeljenog društva traži od mislilaca politike (teoretičara politike, filozofa politike) nove političke projekte koji su poželjniji od postojećih, a koji su istovremeno ostvarivi. Zato i kažemo da je politička filozofija normativna, jer ukazuje na to kako stvari treba da budu, u kom pravcu ih treba mijenjati. Međutim, razboritost (phronesis) jedne ideje uslovljena je njenom ostvarivošću u datim okolnostima. U suprotnom, političko-filosofsko mišljenje ne bi se razlikovalo od maštarenja.
Političko nije samo onaj dio naše stvarnosti koji se odvija u političkim institucijama, izbori i političke partije, odnos vlasti i opozicije. Političko je duboko u našem društvenom biću, u obrazovanju, građanskom društvu kao i u odnosu prema starijima, ranjivim grupama, odnosu među polovima, rodnim identitetima. Političko je danas forum u okviru kojeg se sva ova pitanja razmatraju i redefinišu uz uvjerenje da njihovo razrješenje vodi pravednijem društvu. Pravda je amalgam načela jednakosti i slobode, a sva tri pojma su u srcu normativne političke filozofije. Postavljati ova pitanja u Crnoj Gori ima smisla jednako kao bilo gdje drugo na planeti, možda u nekim oblastima politike još više.
Život čovjeka moderne istorije obilježen je i mišljenjem o identitetu. Samorazumijevanje je logički prvi misaoni čin modernog čovjeka, nakon kojeg ona/on pokušava razumjeti društvo i stvarnost oko sebe. Čovjek ima svijest o svom individualnom trajanju, baš kao što jedna politička zajednica ima svijest o sebi. U pitanju je identitet, kao jedan od važnih pojmova savremene političke teorije. Lični identiteti kao i oni kolektivni (nacionalni, politički, identiteti socijalnih grupa) traže svoje objašnjenje i svrhovitost u političkoj misli. Identitetska pitanja su u nas konstanta, premda takvog pristupa identitetima u ovoj knjizi neće biti. Najviše riječi biće o tome kako se unutar jedne pluralne zajednice može uspostaviti jedan zajednički politički i ustavni identitet koji će u isto vrijeme štititi prava i slobode pojedinca i omogućiti politički i društveni okvir u kojem pojedinci i zajednice mogu da se razvijaju. Ustav nije samo obični pisani dokument, nego rezultat društvenog konsenzusa bez kojeg jedna zajednica ne može da opstane. Cilj politike je naći kompromis, najbolje moguće rješenje, konsenzus makar o fundamentalnim pitanjima jednog društva. Otud i naziv knjige: saglasja.
Saglasja (ili u nekim prevodima „Veze“) pripada zbirci pjesama „Cvijeće zla“, Šarla Bodlera, objavljene 1857. godine. U ovom sonetu pjesnik pokušava da sinestezijom spoji različite slike i čula u jedno. Ova zbirka političko-filozofskih ogleda, koja jednom od mogućih prevoda ove Bodlerove pjesme duguje ime, ima isti cilj: da spoji različite pristupe i gledišta o čovjeku, društvu i da u predlogu mogućih tačaka spajanja i saglasja otvori nova vrata razumijevanja crnogorske političke zbilje, ali i politike uopšte.
Jednako kao i Crna Gora danas, i svijet je mjesto različitosti, podijeljenih viđenja prošlosti i budućnosti. Zato, uz sve metodološke ograde koje su nužne kod analogija u političkim naukama, smatram da moji uvidi važe za svako pluralno društvo. Knjiga ne daje integralnu političku teoriju nekog koncepta već u pojedinačnim ogledima osvjetljava različite aspekte društva u kojem živimo. Jedna od važnih knjiga savremene političke teorije, napisana 1995. godine, nosi naziv „Nesaglasnost“. Njen autor, danas izuzetno čitan politički filozof, Žak Ransjer govori o neslaganju politički nepriznatih grupa i njihovoj borbi za pripadanjem cjelovitosti zajednice i njenom poretku, kao suštini političkog. Ova knjiga nije u polemici sa Ransjerom, premda se već u naslovu sugeriše da vidi na političkom horizontu jasne obrise mogućih saglasja o tome kako treba uspostaviti jednu političku zajednicu. Polje borbe i stalne kontestacije poretka, koji je uvijek sputavanje čovjeka kao bića slobode, tim saglasjima ne nestaje. I zato se politika, kao perpetuum mobile, nikad ne zaustavlja, ne okončava, već uvijek i iznova odvija prateći čovjeka u zajednici i na ne uvijek uzlaznoj putanji njegove emancipacije.
Eseji su sabrani u nekoliko cjelina, naslovljenih po grozdnim pojmovima političke teorije: identitet, poredak, konstitucionalizam, politička kultura (politika i kultura) i demokratija. Ovo su polja na kojima se odvijaju savremene „bitke“ političke teorije. Najveći broj eseja u ovoj knjizi je prvi put objavljen u časopisu „Matica“. Matica crnogorska je uvidjela značaj promišljanja političkog života i u ovom uglednom časopisu otvorila prostor za mlade ljude i njihov glas. Urednicima ovog časopisa dugujem veliku zahvalnost uz želju da i dalje budu forum za mišljenje valjanog društvenog života.
Posebnu zahvalnost dugujem profesoru Milanu Podunavcu i našim dijalozima o politici. Njegova bibliografija i mišljenje političkog su, u svom heurističkom i estetskom izrazu, slični poeziji i neponovljivi. Naša saradnja na Fakultetu za humanističke studije u Donjoj Gorici kruna je mog akademskog usavršavanja koje je počelo na Fakultetu političkih nauka u Beogradu. Mojim prijateljima Petru Markoviću i Snežani Bajčeta upućujem veliku zahvalnost za čitanje tekstova prije njihovog „odlaska u etar“ i konstruktivne sugestije kojima su ih oplemenili.
Na kraju, ali ne manje važno, zahvalnost dugujem Javnoj ustanovi „Narodna biblioteka Budve“ i direktorici Mili Baljević na čiji je podstrek ova knjiga, ovako uobličena, od ideje preko štamparske prese, stigla do svojih čitalaca.
Budva, 15. oktobar 2018. godine.
Predrag Zenović
Kratki URL: https://zrcalo.me/?p=6562
Objavio