Radomir Vešović

Radomir Vešović bio je istaknuti crnogorski oficir i političar. Rođen je 6. aprila 1871. godine u selu Lopate kraj Lijeve Rijeke u tradicionalno vojničkoj porodici.  Osnovnu školu je pohađao u rodnoj Lijevoj Rijeci, a nižu gimnaziju na Cetinju. Kao nadaren učenik dobija stipendiju crnogorskog dvora za nastavak školovanja na oficirskoj školi u Modeni u Italiji koju 1887. odličnim uspjehom okončava. Time postaje prvi Vasojević koji je stekao formalno vojničko obrazovanje.

Po prirodi otresit i umiješan u vojnoj struci brzo napreduje kroz zvanja u Crnogorskoj vojsci te je od 1908. komandant štaba 2. divizije u Podgorici dok već 1911. izbija na čelo Vasojevićke brigade. U Prvom balkanskom ratu komanduje Vasojevićkom brigadom i zauzima Plav, Metohiju sa gradovima Peć i Đakovica. Takođe je i učestvovao u opsadi Skadra, đe je i dva puta ranjen. Zbog izvanredne hrabrosti pokazane na bojnom polju biva odlikovan Obilićevom medaljom – najvišim priznanjem u tadašnjoj crnogorskoj vojsci. Krajem 1913. godine Vešović je imenovan za upravnika Metohije (vrhovni komandant vojne i građanske uprave) đe je ubrzo postao poznat po upravljanju čvrstom rukom. Godine 1913. biva unaprijeđen za ministra vojnog u Vladi Crne Gore od 1913-1915.

U Prvom svetskom ratu bio je komandant Staro-Srbijanskog odreda. Po početku Prvog svjetskog rata i mimo naredbi kralja Nikole i uprkos volji Antante, Vešović osvaja Skadar 27. juna 1915. Krajem 1915. i početkom 1916. bio je ministar vojni Kraljevine Crne Gore. U decembru 1915. zabranio je izdavanje srpskog lista „Vesnik“ zbog šale na račun Crnogoraca.

Iako je kao ministar vojni ispred krnje vlade priznao kapitulaciju zbog neizbježne austrougarske okupacije kraljevine Crne Gore, daleko od toga da je napuštio svaku pomisao na otpor.  Kako su austrougarske okupacione vlasti ubrzo saznale za pripremanje ustanka pokušale su da ga uhapse, što je general Vešović izbjegao, ubivši pri bjekstvu oficira koji je bio zadužen da ga sprovede. Nemajući kud, Vešović se odmetnuo u šumu – što se može smatrati začetkom komitskog pokreta. Ovi događaji su dali povoda austrougarskim okupacionim vlastima za pojačavanje progona i masovnih internacija, tokom kojih je ubijen i njegov brat Vladimir a ćerke poslate u logor. Budući da nije stekao očekivanu podršku Antanta za svoje pobunjeničko destvovanje i pritisnut internacijom šćeri, početkom 1918. Vešović se na nagovor uticajnih ličnosti, a prije svega mitropolita Crnogorske pravoslavne crkve Mitrofana Bana, predao austrougarskim vlastima i pozvao saborce-komite na isto. Ove njegove aktivnosti se nijesu pokazale kao posebno uspješne pa ga okupacione vlasti šalju u internaciju u Grac.

Nakon Prvog svetskog rata i bezuslovnog prisajedinjenja Crne Gore Srbiji, Vešović se vraća iz internacije kući.  Zbog neospornih zasluga postaje jedan od četiri generala nekadašnje vojske Kraljevine Crne Gore koji su primljeni u generalski čin Vojske Kravljevine Srba, Hrvata i Slovenaca i dodijeljena mu je komanda nad III Armijom u Skoplju. U isto vrijeme u Crnoj Gori počinju nemiri vezani za način prisajedinjenja i novokomponovani način uprave. Kao snažni pristalica dinastije Petrovića i protivnik bezuslovnog prisajedinjenja odbija da položi zakletvu dinastiji Karađorđević. Ovaj prkos ga je koštao prijevremenog penzionisanja. Ubrzo je označen kao potencijalni vođa  crnogorskog ustanka protiv novih vlasti zbog čega je stavljen pod stalnu policijsku prismotru. Sav svoj jed izlio je tokom govora održanog na Narodnom zboru 1919-e u Andrijevici protiv novih vlasti i nakon toga doživljava potpuni progon.

Novembra 1919. ministar vojni, general Stevan Hadžić naređuje Vešovićevo hapšenje i sprovođenje za Beograd. Pokušaj bjekstva sa sinom u Rumuniju je osujećen, te je prebačen u sremsko-mitrovački zatvor. U istražnom zatvoru provodi 15 mjeseci da bi mu u Beogradu februara 1921. bilo suđeno zbog učestvovanja u pripremama oružanoga ustanka. Na suđenju su mu branioci bili dr Živko Topalović i dr Sekula Drljević, a Vešović je pušten ’’ispod suda’’ usljed kraljeve amnestije iz 1921., uz plaćanje sudskih troškova. Puštanje ispod suda nije oslobađanje optužbi, već predstavlja prekid postupka i ostavlja vječitu mogućnost obnavljanja. Izvjesno je da je ovim potezom Aleksandar Karađorđević nastojao da ućera Vešovića u poslušnost. Ipak, ovo je samo poslužilo daljem razvoju njegovih političkih pogleda zbog čega se priključuje Crnogorskoj federalističkog stranci. Zbog političke dominacije Beograda nad Crnom Gorom i narušenog ugleda veliki general ni u rodnom kraju nije ostvario bitniji rezultat. I mimo toga njegova prkosna pojava koja je slomljena dramatičnim slijedom stvari uspješno je zaokruživala nezadovoljstvo i osujećenost jednog istorijskog trenutka.

Svoj puni izraz upečatljivi lik Radomira Vešovića dobija u umjetničkim ostvarenjima. Prevashodno u prvom crnogorskom kinematografskom ostvarenju „Vaskresenje ne biva bez smrti“,  snimljenom u emigraciji a premijerno prikazanom 14. aprila 1922. godine u Rimu, đe se javlja kao junak.  Ipak, teško da iko može nadmašiti Mihaila Lalića u omažu ovoj jedinstvenoj pojavi. Čitavu Lalićevu revolucionarnu borbu i književno stvaralaštvo kao da se prozire i u stopu prati lik Radomira Vešovića, što je posebno vidno u „Svadbi“ i sveskama Peja Grujovića.

Mato Kankaraš

Kratki URL: https://zrcalo.me/?p=8711

Objavio Urednik dana tra 6 2021. u kategoriji Lik i djelo. Možete pratiti sve u vezi ovog teksta putem RSS 2.0. Ako želite, prokomentarišite ovaj tekst