Koncert kamerne muzike Antonjina Dvoržaka

Antonjin Dvoržak (Antonín Leopold Dvořák, 1841-1904), češki kompozitor i dirigent romantične muzike, je bio rođen u selu Nelahozevesu, śeverozapadno od Praga. Pored Bežiha Smetane, bio drugi češki kompozitor koji je ostvario svjetsku slavu. Njegov otac František, virtuoz na citri, prenio mu je ljubav prema muzici. Mladi Dvoržak je učio violinu kod profesora Jozefa Spica, svirao je na seoskim igrankama i nastupao kao solista u lokalnoj crkvi. Po preseljenju porodice u mjesto Zlonice, kao dvanaestogodišnjak, nastavio je da izučava muziku kod Antonjina Lehmana, uglavnom harmoniju i sviranje na orguljama. Ponekad bi svirao na misama. Iako je njegov otac želio da mu sin postane trgovac i dobro savlada njemački jezik, mladi Dvoržak je bio fatalno zaljubljen u muziku. Zahvaljujući Lehmanu i njegovom uticaju, Dvoržak je dobio blagoslov od svog oca da se trajno posveti muzici. Sa 16. godina je upisao studije u Pragu đe je izučavao je orgulje, harmoniju, kontrapunkt i kompoziciju. Konzervatorijum je radio u veoma skormnim uslovima, imao je samo jedne orgulje, ali je pružao studentima veoma obrazovane profesore koji su im prenosili dobru osnovu muzičke teorije i prakse. Nakon dvije godine diplomirao je javnim koncertom, izvodeći Bahova djela, uglavnom preludijume i fuge, kao i svoje kompozicije-fuge.

Nakon studija je tražio posao ne bi li se osamostalio; živi je u iznajmljenim stanovima u Pragu, često sa svojim rođacima. Zbog nedostatka iskustva nije bio primljen za orguljaša crkve Svetog Henrija, te je prihvatio posao violiste u malom orkestru Komzak koji je izvodio lakše programe u restoranima, na igrankama i promenadnim koncertima. Taj ansambl je kasnije bio angažovan kao osnova za operski orkestar Privremenog pozorišta (otvoren 1862). Skoro deset godina Dvoržak je redovno svirao violsku dionicu izvodeći opere Verdija, Donicetija, Majerbera i drugih, često pod upravom Bedžiha Smetane. Zbog velikih obaveza u orkestru, nije imao vremena da komponuje svoja djela, ali je često išao kod prijatelja Karela Bendla da bi svirao klavir. Bio je veoma kritičan prema svom kompozitorskom radu, svoje rane radove nije izvodio, neke je uništio. Prvi radovi za koje je potpisao opus su gudački kvarteti op. 1 i 2., mnogo prije njegovih simfonija.

Po pisanju kompozitora Jozefa Suka, koji je bio Dvoržakov učenik i zet, tokom rada u Privremenom teatru Dvoržak se zaljubio u glumicu Jozefinu Čermakovu u čijoj familiji je podučavao klavir. Jozefini je posvetio svoj ciklus ljubavnih pjesama “Čempresi” po tekstu Gustava Pfleger-Moravskog. Međutim, kasnije je oženio njenu sestru, trinaest godina mlađu Anu.

Dobijanjem umjetničke stipendije Ministarstva kulture i obrazovanja u Beču, Dvoržakova karijera je bila u usponu. Jedan od članova žirija za dodjelu stipendije bio je Johanes Brams, čuveni njemački kompozitor, koji mu je kasnije postao doživnotni prijatelj i preporučio da objavi svoju muziku kod uglednih izdavača Fritz Simrocks. U to doba je imao preko 30 godina, ostao je šire zapažen po Moravskim duetima, kao i po klavirskom kvintetu d-mol, popularnoj Serenadi za gudače i Petoj simfoniji. Njegov porodični život je zadesila velika tragedija (izgubio je u kratkom periodu troje đece). Nakon smrti njegovog prvog đeteta napisao je klavirsku izvod Stabat Mater koje je kasnije, u formi vokalno-instrumentalog djela – kantate, postalo jedno od njegovih najpoznatijih. Dvoržak je takođe poznat po svom “slovenskom perodu” i muzici koju je stvarao nadahnut slovenskim folklorom (Serenada za duvače u d-molu, tri slovenske rapsodije, serija klavirskih komada, gudački kvartet br. 10, Češka svita, Ciganske pjesme, kao i prva serija slavnih Slovenskih igara. Uz to i Simfonija br. 6, koju je kasnije dirigent Vaclav Talih opisao kao djelo koje “pulsira krvlju čeških zemalja”.

Uslijedila su gostovanja u inostranstvu, u Londonu je boravio često, što je bilo značajno za njegovu dalju karijeru; mnogi britanski festivali i muzičke kuće su mu naručivali i izvodili premijerno nova djela (Simfonija br. 7, oratorijum Sveta Ljudmila, komična opera “Prodana nevjesta” i Rekvijem). Ukupno devet pośeta Londonu bile su trijumf za kompozitora i češku muziku; počasnu titulu dao mu je Univerzitet u Kembridžu. Njegova se muzika se takođe izvodila širom muzičkih evropskih centara (Beč-Budimpešta-Lajpcig-Berlin). U periodu od 1878. do 1888. Dvoržak i njegova supruga su izrodili šestoro đece i doživjeli su da odrastu. Godine 1891. bio je pozvan da bude direktor i profesor kompozicije Nacionalnog muzičkog konzervatorijuma u Njujorku. Novi posao mu je omogućavao trideset puta veću platu od one za koju je radio na konzervatorijumu u Pragu. Tamo je ostao pet godina, napisao je djela nadahnuta Amerikom, Simfoniju br. 9 “Iz Novog svijeta”, Gudački kvartet br. 12 “Američki”, gudački kvintet br. 3, Biblijske pjesme, i započeo rad na koncertu za violončelo i orkestar u b-molu.

Po povratku iz Amerike, Dvoržak je nastavio da radi na Muzičkom konzervatorijumu u Pragu i prenosi znanja generacijama mladih čeških kompozitora (Oskar Nedbal, Vitezslav Novak, i Jozef Suk). U to doba u Češkoj je osnovana i nacionalna filharmonija, koja mu je ukazala čast da na otvaranju diriguje svoja djela.

Klavirski kvintet br. 2, A-dur, op. 81 je nastao petnaest godina poslije njegovog prvog klavirskog kvinteta. Dok je prvi bio proizvod vremena kada je Dvoržak još pokušavao da se pronađe kao kompozitor, drugi je svedočanstvo njegove nadmoći u izabranoj oblasti. Prvi stav je pisan u sonatnom obliku sa dvije glavne teme koje su podložne svim varijacijama stvarajući neobično živopisnu melodiju. Drugi stav je jedan od Dvoržakovih najoriginalnijih dumki, poput pjesme lirskog sadržaja. Treći stav “Skerco” je brzog tempa i oponaša stil narodnog plesa. Muzika finalnog stava blista neobičnom melodijskom vitalnošću i živahnim ritmovima, u okviru sonatnog oblika sa tri teme.

“Američki” – Gudački kvartet br. 12, F-dur op. 96 je napisan tokom Dvoržakovog boravka u američkom gradu Spilvilu đe je provodio svoje ljetnje odmore tokom angažmana na Nacionalnom muzičkom konzervatorijumu u Njujorku. Bio je inspirisan prirodom tog kraja kao i elementima afro-američke i indijanske kulture i muzike. Prvi stav počinje glavnom pentatonskom temom u violi, koju kasnije preuzimaju prve violine. Dvoržakova neobična odluka da viola, a ne violina, prva odsvira glavnu temu, dovela je kritičara Hartmuta Šika do zaključka da je to neka vrsta autobiografskog elementa. Drugi stav je spor sa beskonačnom melanholičnom melodijom bez većih promjena što se tiče svih muzičkih komponenti. Potpuno suprotan tome, treći stav je ritmičan i pun fragmentarnosti, sličan je stavu “Skerco” iz njegove simfonije “Iz novog svijeta”. Poslednji stav, napisan je u tradicionalnom obliku ronda i zrači radošću. Artikulacija “stakato” u obje teme asocira na primitivne ritmove bubnjeva američkih Indijanaca, čiju je muziku tamo otkrivao.